Nagusiki euskaraz abesten. Eta bi ardatz argi: Bilbo eta Iruñea. Zenbait talde kitzikagarrik berriro ekarri dituzte gitarrak herrialdeko agertokietara.
Itzuli dira gitarrak! Euskal indie eszena berriaren erradiografia
2025 Eka 06
24 ordu baino zertxobait gehiago falta dira Tatxers taldeak Andaluziako minibirari Granadan hasiera emateko, eta ustekabeko bat jakinarazi dute: bidaiatzeko zerabilten autoak matxura izan du Sorian, Espainia hustua izenez ezaguna den eremuko epizentroetako batean. Hogeitaka urteko hiru kidek osatzen dute Iruñeko taldea; duela bost urte, bide berri bati ekin zioten, eta geroztik euskal musika eszena irauli dute. Autoaren afera txantxetan hartu dute. Bidaia nola doakien galdetu diedanean, Jon Salinasek (baxua, ahotsa) egoera leundu du WhatsAppeko mezu batean: “Bidean autoa izorratu zaigu eta Soriako tailer batean gaude, kar-kar-kar!”. Behin arazoa konponduta, berriro heldu diote errepideari, penintsulako hegoalderantz.
Han asteburu frenetikoa dute zain. Hurrengo egunean, martxoaren 28an, ostiralez, Alhambra hiriko Víbora aretoan arituko dira, tapak doan eta Federico García Lorca, Lukiek taldearekin batera. Mungiako (Bizkaia) talde horrek 90eko hamarkadan fakturatutako musika zaratatsuaren eta gitarzalearen bandera goratzen du. Martxoaren 29an, larunbatez, protagonistak Iruñeko etorkizun handiko Borla pop taldeari batuko zaizkio, Andalucian Über Alles tokiko kolektiboak Sevillan antolatutako jaialdi txiki batean. Bi gau horietan zehar, ehunka zale bilduko dira ikusleen artean, baina zenbakien atzean kontakizun interesgarri bat egin daiteke: ekitaldian parte hartuko duten lau taldeetatik hiru Euskal Herrikoak dira, euskaraz abesten dute eta gitarra elektrikoak dituzte eskuan.
Nafarroako hiriburua eta Bilbo dira musika independentearen mugimendu sortuberriaren puntu nagusiak; mugimendua zentro autogestionatuetako (gaztetxeak) eta klubetako ohiko zirkuituetatik haratago doa, eta jaialdi eta ekitaldi jendetsuagoetara salto egiten ari da. Aipatutako izenez gain, EZEZEZ, Sal del Coche, Txopet, Pinpilinpussies, Hiuzz eta Airu, besteak beste, euskal musikari gazteen belaunaldi berria dira, 90eko hamarkadan jaiotakoena, Z belaunaldikoen eta millenialen artean. Belaunaldi horrek aurreko hamarkadetako soinu desitxuratua eta melodikoa besarkatzen du berriro, baina baita hamarkada honen soinua ere. Eta oinarritik oldarka sartzen den guztia bezala, kitzikagarria, garbia, xaloki erakargarria da. Euskal katakonbetan mugitzen ari dena ez dago Fontaines D.C., Idles, Shame, Viagra Boys edo Alcalá Norte taldeek Europako hainbat lekutan sortutako post-punk zurrunbilotik hain urrun.
Iruñea, lurpea astintzen
Euskal indie berriaren bide guztiek Iruñera daramate. Hiriko musikaren lurpea euskarazko gitarren musikaz astindu da. Power pop azpigeneroaren lege unibertsaletako batzuk (nerbioa, ahots harmoniak, melodia abilak) berraurkitu zituzten lehenak Tatxers kideak izan ziren. Haiei buruz behin eta berriz esan izan dute 80ko hamarkadako euskal taldeen (Zarama, Hertzainak, Itoiz) zein Britainia Handiko memoria kolektiboaren parte direnen (Jam eta Buzzcocks) antza dutela. Itxuraz, musika sinplea egiten dute, baina baxua, gitarra eta bateria bizi-bizi astintzen dituzte, eta horrek edozein musikazale txora-txora eginda utz dezake.
Taldearen unea 2021ean iritsi zen, abesti soila izan ordez, ukabila altxatzeko ereserki bat atera baitzuten: “Goizean Oskorri”. "Hiruzpalau amets larri" EPko single hark behin betiko kokatu zuen taldea mapan, ihesean ate ireki bat aurkitzen duen letra gazi-gozoari esker. Tatxers errebelazio taldea da. Borla taldeak "Kordoba bidea” debuteko LPa berrargitaratu berri du. Taldeko bateria-jotzaileak, Timéo Dedieuk, eredu gisa aipatzen du Tatxers: “Gazteagoekin konektatzea lortu dute, 17 eta 18 urtekoekin, entzuten dutena erreproduzitzen dute eta. Pop giroa ekarri dute, eta, tradizioz, hemen dena punk rockerantz eskoratuta egon da”, dio.
Bere kidea, Martin Ziriza (ahotsa, baxua), Tatxers taldeko kidea ere bada, eta Melenas emakumezko taldea, aurreko belaunaldi batekoa, banda adiskideen eta musikalki antzekoen konstelazioko zeruan sartzen du: “Uste dut geure artean batak bestea elikatzen duela. Popa egitea gauza erraza eta eskuragarria da: hiru instrumenturekin talde bat munta dezakezu”, dio. “Old school estiloko taldeak heldu dira, Tatxers, Borla edo Hiuzz, adibidez, eta musika eszenak kolorea hartu du, eta oso ordezkaritza polita eta estilo askokoa geratu da”, babestu du Leire Zabala Melenaseko baxu-jotzaileak, eta xehetasun garrantzitsu bat gehitu du: Euskal Herrian urteetan zehar musika urbanoa nagusi izan ondoren, publiko gazteak gitarren aldeko apustua egin du berriro. “Aldaketa garrantzitsua izan da, gu mugitzen ginen eremuan behintzat, lehen dena pixka bat geldirik zegoelako eta espazio hori hutsik geratu zelako”, dio.
Triangelu isoszelea, Leirek aurreratu bezala, Hiuzzek osatzen du. Berriro ere, hirukote honek hiru minutuko kantu gogoraerrazak egiten ditu. Hala ere, “Esperoan” estreinako albumak, 2024ko abenduan kaleratua, aldakortasuna eta beste ñabardura batzuk dakartza. “Gure soinuak hainbat aurpegi ditu”, azaldu dute. “Abesti mugituagoetatik pop musikara mugitzen gara, bai eta abesti ilunago edo distiratsuagoetara, senak esaten digun heinean eta aurrez kontzienteki pentsatu gabe".
Talde horiek Egun Motelak kolektiboaren bitartez antolatzen dira. Kolektiboak kontzertuak antolatzen ditu Burlatako gaztetxean eta beste zenbait lekutan, eta beti talde ugari izan dituen hiri bateko harrobi musikala astintzen du horrela. Jarauta kaleko Aitzina eta Matalaz Txokoa tabernetan ere badago ekintza. “Lehen ez ginen espazio horietan ibiltzen, eta ateak ireki dizkigute. 25 urteko lagunartea adineko jendearekin elkartzen da eta belaunaldien arteko kristoren giroa sortzen da”, dio Zabalak.
Bilbo, aniztasunaren itsasargi I
Christian Rodriguez Lukiekeko bateria-jotzaileak bere diskoetxea (Ático Stereo) eta euskal undergrounda ia herriz herri arakatzen espezializatutako podcasta ditu. Haren ustez, pandemiaren ondoren, beste musika garaikideago batzuen gorakadaren aurrean, indarra galduta zuen eszena bat agertu da berriro. “Covidaren ondoriozko itxialdia dela eta —dio Rodriguezek— estilo eta adin guztietako taldeen eztanda egon dela nabaritu dut. Musika hori oso ondo exekutatuta egon ohi da, eta oso gauza onak aurkitu ditut”.
Tatxersek belaunaldi honetan eraginik izan ote duen galdetuta, zuhur agertu da. “Ez dakit zehazki nork eragin dion nori, desberdintasun musikal handia dagoela ikusten dut eta”. Lukieken duen adiskidea, Antton Goikoetxea baxu-jotzailea, askoz ere irmoagoa da: “Talde pila batengan izan du eragina”. EZEZEZ formazioa talde multzo honen liderretako bat da. Unai Madariaga taldeko kantari eta ideologoak honela laburbiltzen du egoera: “Sintetizadoreen eta erritmo-oinarrien ordez, gitarren musikaren eztanda egon da azken urteotan. Eta uste dut hor Tatxers izan daitekeela gitarrak ekarri dituen taldea, ez mainstreamera, baina bai gaur egungo popera”.
Frontman magnetiko eta bitxiak sortutako ingelesezko abestietatik abiatuta sortu zen EZEZEZ. Ingelesez abestutako proiektu pertsonal hark psikodeliaren, post-punkaren eta The Velvet Underground taldearen eragina zuen, baina orain proposamen ausartago bat ekarri du, ezusteko bira estilistikoak eta erritmo aldaketak baititu. 2023ko “Katuzaldia” bigarren albumarekin, hitz-jokoz jositako unibertso propio batean murgildu zen EZEZEZ. Euskarara egin zuten salto. Eta ondo atera zen. Baita Euskal Herritik kanpo ere. Madariaga: “Kristoren gozamena da, adibidez, Sevillan ordubeteko set bat euskaraz egiten egotea eta jendea gozatzen ikustea. Ia irrigarria da, utopikoaren muga-mugan dago. Bilbotik irten eta zure buruari galdetzen diozu ea nola den posible horrelako zerbait gertatzea. Kristorena da hizkuntza hesi horiek haustea, edo, hobe esanda, zeharkatzea, hesiak izateari uzteko eta jendeak gozatzeko”.
Bilbotik irten eta zure buruari galdetzen diozu ea nola den posible horrelako zerbait gertatzea. Kristorena da hizkuntza hesi horiek haustea, edo, hobe esanda, zeharkatzea, hesiak izateari uzteko eta jendeak gozatzeko."
Sal del coche taldea ere Bilbokoa da, eta beren kabuz doaz. Alberto Eguíluzek (baxua, ahotsa), Jangitz Larrañagak (bateria) eta Lizardi Ceballos saxofoi-jotzaileak itxuraz anarkikoa den proiektu bati forma eman diote, baina pieza guztiak mirariz bat etortzen dira. "Ciudad de polvo" (2024) estreinako LPko zortzi abestiekin post-punk sukarraz haratago joan nahi izan dute. Leloa argi dago: utikan arauak, gora sormena! “Etiketa musikaletatik aske bizi nahi dugu. Ez dugu bi aldiz pentsatzen haratago joan eta ezarritako kanonak hautsi nahi ditugunean”, dio Eguíluzek. Hirukotea kemendu egiten da zuzenekoan, eta jendeak badaki: otsailean 400 lagun inguru bildu zituzten Kafe Antzokian.
Bilbo, aniztasunaren itsasargi II
Jarraian, urrutiko talde bat partekatzearen krisia arrakastaz gainditu duten bi neskaren istorioa (bat euskalduna eta bestea katalana). 2023az geroztik, Ane Barcena (bateria, ahotsa) Bilbon bizi da. Bere kidea, Raquel Pagès (gitarra, ahotsa), Bartzelonan geratu da. Pinpilinpussies taldearen azken lana, "Ni un paso atrás" (2024, Aloud Music), beren buruaz mintzo da. “Disko hau geuregatik egin dugu; distantzian aurrera goaz, atzerapausorik eman gabe. Beti aurrerantz, bolanteari gogor helduta”, irakur daiteke diskoaren kontrazalean. Pinpilinpussies taldea 90eko hamarkadako rock eta punk basati eta borrokalarienarekin konparatuak izan da, baina pop estilora eskoratzen ari dira orain, eta aldaketa melodikoak ate gehiago ireki dizkie.
Biek bakarrik egindako lehen biran, 150 eta 200 laguneko areto txikiak bete dituzte, eta hori lorpen handia da banda independente batentzat. "Taldearen unerik onenean gaudela esan ohi dugu", esan du Pagesek. Euskal musikaren panorama arrakastatsua nabarmendu du. “Musikari dagokionez, Bilboko eta, oro har, Euskal Herriko underground eszena oso aberatsa dela uste dut. Une honetan banda interesgarri ugari daude”, baieztatu du. Argudio hori indartzeko, gaztetxeen lana aldarrikatu du, ondo baino hobeto ezagutzen baitu zirkuitu hori Pinpilinpussies taldeak. “Jo ahal izateko hainbeste leku egotea eta areto batengatik 500 euroko alokairua ordaindu behar ez izatea, beste leku batzuetan gertatzen den bezala, sekulakoa da. Ia herri guztietan dago gaztetxea”.
Txopet taldeak malenkoniaz, urraduraz, gitarraz eta autotunez blaitzen ditu bere abestiak; kantu horiek arreta gehiago merezi dute, eta eszenatoki baten gainean oso ondo funtzionatzen dute. 2024. urtearen amaieran argitaratutako "Ostabe zuloan" EPa da Bilboko hirukotearen azken lana. Azkenik, Bizkaiko indie-pop alderdia Airuk ordezkatzen du, euskal paisaia musikal berrituaren beste promesa sendo batek.
Lanik berrienean, “YO NO SÉ NADA! NADA!!!’ EPan, 2000. hamarkadako musika independente bati (Vampire Weekend, Los Campesinos!) begira dago Airu, baina gaur egungo beste genero batzuei atea erabat itxi gabe. “Hara eraman zaitzaketen elementu batzuk dauden arren, esango nuke estilo nahasketa baten emaitza dela egiten duguna”, dio Irune Vegak (ahotsa, gitarra). “Orain, gaurkotasun handiagoko beste erreferentzia mota batzuk bilatzen saiatzen ari gara. Abestiek 2000. hamarkadako aura hori izaten jarraitzen dute, baina oso gauza ezberdinez blaitzen ari gara taldean”, osatzen du Jon Gómez baxu-jotzaileak, eta adibide gisa Ralphie Choo, Fountains eta Tatxers taldea bera aipatzen ditu.
Ez da rocka soilik
Marcos Garcíak 30 urte ditu, eta musika dinamizatzaile gisa definitzen du bere burua. Bere familia ezaguna da euskal rock alternatiboaren munduan Irungo (Gipuzkoa) Bloody Mary disko dendagatik, bai eta duela hamarkada batzuetatik hona kontzertu sustatzaile gisa egiten duen lanagatik ere, batez ere Andoaingo Rock Jaialdian. Marcosek sentitzen du hau dela bere belaunaldiak nahi duen unea: pauso bat aurrera eman dute, Euskal Herriko musikaren aitzindari-taldea dira.
Bere ikuspegiak erreportaje honen ildo nagusiak biltzen ditu, non eszena berri batek herrialdearen oinarri musikalak astintzen baititu: "Pandemiaz geroztik talde gazte asko sortu dira Euskal Herrian, eta batzuk estatuan zehar egin dute bira: Tatxers, Pinpilinpussies, Airu, EZEZEZ… Nazioarteko talde gazteek ere bira gehiago egiten dituzte hemendik hurbil. Niri askoz bizigarriagoa iruditzen zait gure inguruan deskubritzen ari garen musika hau guztia (rocka, post-punka, psikodelia, popa edo guztiaren nahasketa) programatzea”, dio. “Liluragarria iruditzen zait belaunaldi berri honek —jarraitzen du Marcosek— ez erabiltzea gitarrak rocka soilik egiteko; estiloak nahasten dituzte eta sinbiosi musikal superestimulatzaileak ateratzen dira”.
